مقاله فوق بخش اول از راهنمای جامع در مورد ثبت اختراع ( ثبت پتنت ) در ایران با بررسی قوانین ملی و بین المللی می باشد که حاصل سال ها تجربه کارشناسان بوده و امیدواریم با مطالعه آن به طور کامل با نحوه صحیح ثبت اختراع در ایران و جهان آشنا شوید و در دام شرکت ها و افراد سودجو گرفتار نشوید.

تعریف اختراع

اختراع یا پتنت ارائه راه حل جدید برای یک مشکل فنی است،هر ایده ای که برای اولین بار در جهان مطرح شود با رعایت شرایط لازم، میتواند بعنوان اختراع ثبت گردد.
نوآوری مطرح شده باید نسبت به موارد مشابه ، تغییرات قابل ملاحظه‏ای داشته باشد
نوآوری باید افشای مناسب داشته باشد تا بتوان سند اختراع را برای ایده دریافت نمود.
اختراع از تاریخ ثبت اظهارنامه در مرکز مالکیت معنوی برای 20 سال قابل حمایت خواهد بود
اختراع میتواند محصول ، دستگاه ، فرمول شیمیایی و یا روش تولید باشد.
اختراع میتواند بسیار پیچیده با اجزای فراوان و یا یک ابتکار هوشمندانه اما ساده باشد.

نکات

همواره صنعتگران، دانش آموزان، دانشجویان و یا محققان در حین کار و تحقیق به مشکلی هر چند ساده برمی خورند.
و مطمئنا پس از تحقیق و بررسی به یک روش جدید برای حل آن مشکل دست خواهند یافت.
این افراد می توانند برای ثبت ایده خود بعنوان اختراع اقدام نماید.
ثبت اختراع در ایران با توجه به هزینه های اندکی که در ایران برای اینکار لحاظ شده، امری لازم و ضروری است.
این کار می بایست پیش از هرگونه افشای کلامی و یا شرکت در نمایشگاه و یا جشنواره صورت پذیرد.
لذا مخترعین و مالکین محترم می بایست پیش از ثبت اظهارنامه اختراع خود در محرمانگی اطلاعات مربوط به آن کوشا باشند.

در شرکت خلاق رویان جوان (ثبت خلاق) اینگونه است که:

ثبت خلاق پیش از شروع ثبت اختراع ( ثبت پتنت ) با مالک آن قرارداد محرمانگی و حسن انجام کار منعقد مینماید.
کارشناسان ثبت خلاق موظف به ارائه مشاوره رایگان در زمینه ثبت اختراع در ایران (ثبت پتنت در ایران) و بین المللی هستند.
کارشناسان ثبت خلاق تا پایان مدت قرارداد موظف به رفع ایرادات حقوقی وارده بر اظهارنامه اختراع مذکور می‏باشد.
کارشناسان ثبت خلاق در صورت نیاز دفاعیه های لازم را با مشورت مخترع تدوین و تسلیم مینمایند
ثبت خلاق درصورت عدم توانایی انجام قرارداد، میبایست وجه دریافت شده را به مالک اختراع بازگرداند.
در بندهای قرارداد منعقد شده فی مابین شرکت خلاق رویان جوان و مالک اختراع ذکر شده است که:
هر دو طرف قرارداد جهت حفظ محرمانگی میبایست از انتشار، افشاء و یا بازگو نمودن کلیه موضوعات مرتبط با قرارداد با افراد غیر جدا خودداری نمایند.

شروط اختراع Patentability

محصول ویا روش تولید محصول که همه شروط زیر را داشته باشد، میتواند به عنوان اختراع ثبت گردد.

الف. جدید بودن در دنیا

در لغت نامه دهخدا کلمه اِختِراع مترادف با کلماتی همچون: خَرق، آفریدن، نو بیرون آوردن، چیزی نو انگیختن دانسته اند.
در فرهنگ معین در تعریف اختراع اینچنین آمده است:
وسیله یا چیزی تازه و بی نظیر و بدون نمونۀ قبلی که قبلاً شخصی نظیر آن را نساخته باشد.
ساختن چیزی یا پدید آوردن روشی که پیش تر مانند آن دیده نشده باشد.
با توجه به تعاریف فوق اصلی ترین شرط برای یک پتنت Patentability، اصل جدید بودن است.
هر اختراع برای ثبت میبایست در زمان تنظیم اظهارنامه در دنیا جدید Novelty باشد و هیچ نمونه عینی نداشته باشد.

همچنین

جدید بودن اختراع در ایران برای ثبت اختراع در ایران کافی نیست.
اختراع نبايد در دانش فني مربوط به خود پيش بيني، استغاده و یا تعریف شده باشد.
طبيعي است كه اعطاي حق انحصاري براي افشاي چيزي كه در قبل شناخته شده بي معناست.
در واقع اختراع قبل از تاريخ ثبت اولين اظهارنامه، نباید از هيچ طريقی براي عموم افشا شود.
همچنین اختراع مورد ادعا در هيچ نقطه اي از جهان نباید مورد استفاده قرار نگرفته باشد.

ب. گام ابتکاری

تاکنون بیش از چهل میلیون اختراع (پتنت) در جهان انتشار یافته که لزوما همه آنها اختراع ثبت شده نیستند.
دومين معيار در بررسي اختراع Patentability، داشتن گام ابتکاري  است.
اختراع بايد علاوه بر نو بودن، ارتقاء قابل توجهي را در حيطه خود موجب شود.
دست یابی به اختراع نباید توسط فردي با دانش متوسط درآن زمينه، امري بديهي محسوب نشود.
لذا به سختی می توان گفت “من ایده ای دارم که تاکنون کسی به آن دست نیافته است”.
اما می توان گفت “من ایده دارم که نسبت که موارد مشابه دارای برتری هایی است”.
اختراع می بایست نسبت به موارد مشابه دارای یک گام به سمت جلو باشد.
به عبارتی اختراع بايد نسبت به ساير راه حل هاي احتمالي موجود، مزيت قابل توجهي داشته باشد.

همچنین

در واقع اختراع بايد بتواند در حيطه خود مشكلي را از مشكلات موجود به روش جدید حل نمايد.
منظور از خلاقيت آن است كه اختراع مورد نظر براي صاحب نظران آن رشته بديهي نباشد.
برخلاف اصل تازگي، تعيين اين اصل آسان نيست و همواره بحث هايي را به دنبال داشته است.
هيچ گونه محدوديت كمي در مورد ميزان خلاقيت يك اختراع تعيين نشده است.
يك اختراع ممكن است بسيار ساده باشد، درعين آنكه بديهي نيز نباشد.
در واقع پيدا كردن راه حل ساده براي يك مسأله غامض، ناشي از قدرت ابتكار است.

یادآوری

اينكه اختراع حاصل يك برنامه تحقيقاتي بوده و يا در اثر جرقه فكري و بر حسب اتفاق اصلا مهم نیست.
هدف از قيد اين شرط آن بوده که مخترع، با صرف اندك ابتكاري، مبادرت به ساخت اشكال مختلف محصول ننماید.
بخاطر داشته باشید، پیاده سازي چند اختراع در یک مجموعه، اختراع نيست.

ج. کاربرد صنعتی

اختراع نبايد فقط تئوريك و نظري باشد بلكه بايد قابليت استفاده عملي و توليد در صنعت را داشته باشد.
سومين معيار براي بررسي اختراع Patentability ، داشتن كاربرد صنعتي است،منظور آنست كه اختراع (پتنت) مورد نظر در يكي از شاخه های صنعت به كار آيد.
آنچه امروزه مطرح است بهره‌وري اقتصادي از اختراع است.

نوآوری به عنوان اختراع، قابل ثبت است که قابلیت ساخت و استفاده در حال حاضر را داشته باشد.
بخاطر داشته باشید این شرط، به معنی لزوم بر ساخت نمونه اختراع نیست.
بلکه ساخت و پیاده سازی اختراع هرچند با هزینه بالا امکان پذیر و خلاف قوانین فیزیک، شیمی و ریاضی نباشد.

د. موضوعات غیرقابل ثبت

برطبق قانون حمایت از اختراعات ماده4، موارد زير از حيطه حمايت از اختراع خارج است‌:
1. كشفيات‌، نظريه‌هاي علمي‌، روشهاي رياضي و آثار هنري‌.
2. طرحها و قواعد يا روشهاي انجام كار تجاري و ساير فعاليتهاي ذهني و اجتماعي‌.
3. روشهاي تشخيص و معالجه بيماريهاي انسان يا حيوان‌.
4. منابع ژنتيك و اجزاء ژنتيك تشكيل‌دهنده آنها و همچنين فرآيندهاي بيولوژيك توليد آنها.
5. آنچه قبلاً در فنون و صنايع پيش‌بيني شده باشد.
6. اختراعاتي كه بهره‌برداري از آنها خلاف موازين شرعي يا نظم عمومي و اخلاق‌حسنه باشد.

ه. اصل وحدت اختراع

بر اساس قانون حمایت از اختراعات ماده 8، اظهارنامه بايد فقط به يك اختراع و يا دسته‌اي از اختراعات مرتبط مربوط باشد.

ی. افشاء موثر

افشای موثر اختراع، به بهره برداران از اظهارنامه کمک می نماید تا بررسی دقیقی از حدود اختراع داشته باشند.
مستندات اختراع ( پتنت ) باید بگونه‏ای تدوین شود که:
• برای عموم مردم قابل فهم باشد.
• گام ابتکاری آن واضح ذکر شده باشد.
• دانش پیشین و وجه تمایز آن نوشته شده باشد.
به خاطر داشته باشید که سند اختراع همانند سند ملک است.
در سند ملک اطلاعاتی نظیر حدود زمین، متراژ، همسایگی ها و نوع ملک به جزئیات ذکر شده است.
پیوست سند اختراع یا گواهینامه ثبت اختراع، مستنداتی الصاق میگردد که حدود و جزئیات اختراع در آن، ذکر میگردد.

در هنگام طرح شکایت در دادگاه قاضی و کارشناس بر اساس همین مستندات قضاوت و حکم صادر می نمایند.
بدیهی است اگر این مستندات بر طبق قوانین و دقیق و شفاف و کارآمد تدوین نشده باشند نمی توانند سند محکم و قابل قبولی برای دادگاه باشند.

در شرکت خلاق رویان جوان (ثبت خلاق) اینگونه است که:

برای تدوین مستندات پیوست اظهارنامه اختراع خود، این کار را به کارشناسان آموزش دیده شرکت خلاق رویان جوان (ثبت خلاق) بسپارید.
کارشناسان ثبت خلاق در کمترین زمان ممکن به شکل قانونی و تخصصی اختراع شما را ثبت مینمایند.
کارشناسان این شرکت پیش ثبت اظهارنامه اختراع، خلاصه ایده یا نوآوری را از مخترع دریافت می نماید.
بر اساس آن قابلیت ثبت اختراع (ثبت پتنت) Patentability را بررسی می نماید.
در صورت وجود مستندات موارد مشابه را به اطلاع رسانده می شود.
و در صورت عدم تایید مالک اختراع پس از کسر هزینه اندک بررسی، مالباقی هزینه دریافت شده، عودت مییابد.

حق تقدم

مالک یک اختراع از زمان بارگذاری اظهارنامه، بصورت خودکار دارای حقی برای ثبت آن اختراع (پتنت) نسبت به سایرین است.
این حق نشات گرفته از قانون First to file است.
هر فردی که زودتر اظهارنامه اختراع را ثبت نماید، مالک اختراع است.
مالکین دو اختراع همسان، حق تقدم با فردیست که زودتر اظهارنامه خود رو فایل نموده باشد.

در شرکت خلاق رویان جوان (ثبت خلاق) اینگونه است که:

اگر ایده جدید در سر دارید و یا در حین تولید به محصول جدیدی دست یافته اید!
اگر تحقیق و بررسی در مورد راه حل مشکلی داشتید و به جواب رسیده اید!
پیش از بازگو نمودن افکارتان با دیگران!
با کارشناس ثبت اختراع شرکت خلاق رویان جوان (ثبت خلاق) تماس گرفته و از مشاوره رایگان آنها استفاده نمایید.
این شرکت با استفاده از قرارداد محرمانگی یک حق تقدم 70 روزه برای شما ایجاد می نماید.
حال میتوانید تحقیقات خود را به پایان رسانده و جمع بندی نمایید.
سپس مستندات اختراع شما تدوین شده و پیوست اظهارنامه می گردد.

مخترع و مالک اختراع

هر اختراع دارای مخترع و مالک است.
مخترع به هر شخص حقیقی گفته می شود که اختراع حاصل فکر و اندیشه اوست.
نام این فرد و یا افراد در سند اختراع ذکر میشود اما این قدرتی در مالکیت اختراع مذکور ندارند.
مالک به هر شخص حقیقی و یا حقوقی گفته می شود که بر اساس درصد مالکیتش میتواند در تصمیمگیری اختراع و سود حاصل از آن سهیم باشد.
این موضوع در موارد مشارکتی کاملا قراردادی بوده اما در مواردی که اختراع حاصل از یک سرمایه گذاری یا تحقق بودجه یک سازمان یا شخص حقوقی باشد مالکیت بر اساس آیین نامه های موجود تعیین می گردد.

در شرکت خلاق رویان جوان (ثبت خلاق) اینگونه است که:

علی، رضا و مریم هر سه دانشجو رشته مکانیک بوده و با راهنمایی استادشان موفق به طراحی و ساخت یک دستگاه جک هیدرولیک فوق سنگین می شوند.
آنها با مراجعه به شرکت خلاق رویان جوان خواستار ثبت اظهارنامه ملی اختراع ( پتنت ) دستگاه خود شدند، هر 4 نفر مخترع دستگاه جک بوده اما مالکیت آنها بر اساس میزان همکاری و فعالیتشان می تواند متفاوت باشد.

بر اساس مذاکرات انجام شده و مشاوره با کارشناس ثبت اختراع این شرکت مالکیت این 4 نفر بدین شکل تعریف گردید:
علی 10%، رضا 30%، مریم 20% و استاد راهنما 40%.
بدین معنی که سود حاصل از تولید یا فروش اختراع برای علی 10%، برای رضا 30%، برای مریم 20% و برای استادشان 40% از مبلغ کل می باشد.
جمع درصد مالکیت تمام مالکان یک اختراع می بایست 100 شود.

حقوق ناشی از ثبت اختراع

نظام انحصار حق اختراع تنها با پشتوانه و ضمانت اجرای حقوقی است که نمود و عینیت پیدا می کند.
در حقوق مالکیت فکری (مالک اختراع) به دو نحو از وی حمایت می شود.
به عبارت دیگر حقوق ناشی از خلق مالکیت فکری به دو صورت است: الف ) حمایت ایجابی و ب) حمایت سلبی.

قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری و طرحهای صنعتی ماده 15 حقوق ناشی از گواهینامه اختراع را به این ترتیب دانسته است:

الف ـ بهره‌برداري از اختراع یا پتنت ثبت شده در ايران توسط اشخاصي غير از مالك اختراع‌، مشروط به موافقت مالك آن است‌.
بهره‌برداري از اختراع ثبت شده به شرح آتي خواهد بود:
درصورتي كه اختراع درخصوص فرآورده یا محصول باشد:
اول ـ ساخت‌، صادرات و واردات‌، عرضه براي فروش‌، فروش و استفاده از فرآورده‌.
دوم ـ ذخيره به قصد عرضه براي فروش‌، فروش يا استفاده از فرآورده‌.
درصورتي كه موضوع ثبت اختراع ( ثبت پتنت ) فرآيند باشد:
اول ـ استفاده از فرآيند.
دوم ـ انجام هر يك از موارد مندرج در جزء (1) بند (الف‌) اين ماده درخصوص كالاهايی كه مستقيماً از طريق اين فرآيند به دست مي‌آيد.

ب ـ مالك مي‌تواند با رعايت بند (ج‌) اين ماده و ماده (17) عليه هر شخص كه بدون اجازه او بهره‌ برداريهاي مندرج در بند (الف‌) را انجام دهد و به حق مخترع تعدي كند و يا عملي انجام دهد كه ممكن است منجر به تعدي به حق مخترع شود، به دادگاه شكايت كند.(نقض مستقیم وغیرمستقیم پذیرفته شده است)

همچنین

بر طبق بند ب ماده 15 مالک می تواند با رعایت بند ج ماده 15 و ماده 17 قانون فوق، علیه هر شخصی که بدون اجازه بهره برداری های مندرج در بند الف را انجام می دهدو به حق مخترع تعدی کند و یا عملی انجام دهد که مکن است منجر به تعدی به حق مخترع شود به دادگاه شکایت کند
حمایت ایجابی به دارنده حق می دهد که از خلاقیت و تلاش ذهنی خود بهره برد.
حمایت سلبی سایرین را مکلف می کند که به این حقوق حاصل آفرینشهای فکری احترام گذاشته و مانع از هر گونه نقص حق بدون اجازه مالک این حقوق بشود.

در راستای حمایت سلبی از صاحب اختراع وفق ماده ، 60 قانون ثبت اختراعات ( ثبت پتنت ) مصوب1386 اینگونه آمده است که: نقص حقوق مندرج در این قانون عبارتست از معنای انجام هر گونه فعالیتی در ایران که توسط اشخاص غیر از مالک حقوق تحت حمایت این قانون و بدون موافقت او انجام می گیرد.

ضمانت اجرای کیفری ماده 61

هر شخصی که با علم و عمد مرتکب نقض حقوق صاحب اختراع مندرج در ماده 15( ساخت‌، صادرات و واردات‌، عرضه براي فروش‌، فروش و استفاده از فرآورده‌، و ذخيره به قصد عرضه براي فروش‌، فروش يا استفاده از فرآورده،..‌بدون اجازه مالک) شود، مجرم شناخته میشود.
علاوه بر جبران خسارت به پرداخت جزای نقدی از ده میلیون ریال تا پنجاه میلیون ریال یا حبس تعزیری از نود و یک روز تا شش ماه یا هر دو مجازات فوق اعم از جزای نقدی و حبس محکوم خواهد شد.
قانون در قبال نقض کنندگان حق اختراع موضع سخت و محکمی اتخاذ نموده است خصوصا اینکه، در حبس نیز بیش از نود روز در نظر گرفته، که قابل تعلیق و تبدیل نمی باشد.

در شرکت خلاق رویان جوان (ثبت خلاق) اینگونه است که:

شرکت بتا تولید کننده روان کننده بتن است که در حین بازاریابی محصولات خود متوجه شد شرکت دیگری درحال سوء استفاده از اختراع این شرکت است با راهنمایی مشاوران شرکت خلاق رویان جوان، شرکت بتا با طرح شکایت توانست علاوه بر معلق نمودن فعالیت شرکت دیگر از وی تقاضای خسارت و ضبط اموال نماید.

اظهارنامه اختراع

برای ثبت اختراع در ایران و در سطح بین المللی اولین قدم ثبت درخواست یا همان ثبت اظهارنامه اختراع یا پتنت است.
امروزه در تمام دنیا این فرآیند به صورت الکترونیک انجام می شود.
اختراع دارای دو نوع اظهارنامه می باشد: 1. اظهارنامه ملی اختراع (جهت ثبت اختراع در ایران یا در کشورهای دیگر) و 2. اظهارنامه بین المللی اختراع

الف. اظهارنامه ملی اختراع (پتنت)

منظور از اظهارنامه ملی اختراع، درخواست ثبت یک ایده بعنوان اختراع در یک کشور است.
بر طبق اصل سرزمینی اختراع، مالک اختراع باید درخواست ثبت خود را برای هر کشور بصورت جداگانه فایل نموده تا بررسی گردد.
گواهی ثبت اختراع برای اختراعات ثبت شده ای صادر می شود که کلیه شروط ذکر شده را دارا باشند.
مدت اعتبار این سند 20 سال از تاریخ بارگذاری درخواست منوط به پرداخت حق الثبت سالیانه اختراع می باشد.
سند اختراع درون مرزهای کشور صادر کننده سند اعتبار دارد.

همچنین

به موجب این سند غیر مالکین از ساخت‌، صادرات و واردات‌، عرضه براي فروش‌، فروش و استفاده از اختراع ( پتنت ) در آن کشور برای مدت 20 سال منع می گردند.
آیا ثبت اختراعات در خارج از قلمرو سرزمین ایران امکان‌پذیر است؟
بله، کشور هایی که عضو کنوانسیون پاریس هستند می‌توانند در سایر کشورهای عضو کنوانسیون پاریس تقاضای ثبت اختراع نمایند
این کنوانسیون بر3 اصل: 1. اصل رفتار ملی، اصل حق تقدم , اصل استقلال استوار است.

ب. اظهارنامه بین المللی اختراع

سازمان جهانی مالکیت معنوی WIPO یکی از 15 آژانس تخصصی سازمان ملل است.
وایپو با امضای توافقنامه‌ای در استکهلم در سال ۱۹۶۷ “برای تشویق آثار خلاقانه در راستای حمایت از مالکیت معنوی در جهان” تأسیس شد.
وایپو هم‌اکنون 192 کشور عضو دارد و ۲۶ معاهده بین‌المللی را مدیریت می‌کند و مقر آن در ژنو، سوئیس قرار دارد.
مدیر کل فعلی وایپو “فرانسیس گری” است که در ۱ اکتبر ۲۰۰۸ به این سِمت منصوب شد.

معاهده همکاری ثبت اختراع (ثبت پتنت) Patent Cooperation Treaty – PCT

معاهده همکاری ثبت اختراع (ثبت پتنت) پیمان بین‌المللی است که زیر نظر سازمان جهانی مالکیت معنوی WIPO فعالیت می‌کند.
براساس آن چنانچه اختراعی در PCT ثبت شود، امکان حمایت از آن در کلیه کشورهای عضو وجود دارد.
به زبان ساده‌تر مخترع تنها با ارائه یک اظهارنامه می‌تواند فرایند ثبت را در کلیه کشورهای عضو را بر اساس همان اظهارنامه و با توجه به حق تقدم اولین افشاء آن ادامه دهد.
معاهده PCT برای اولین بار در سال ۱۹۷۰ میلادی در شهر واشنگتن منعقد شد و در سال ۱۹۷۸ میلادی تعداد اعضای آن به ۱۸ کشور رسیدند.

درحال حاضر 153 کشور از جمله کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه عضو این معاهده هستند.
شرایط استفاده از مزایای حمایت بین‌المللی از اختراع را برای اعضای خود فراهم می‌کنند.
مستندات پیوست اظهارنامه بین المللی اختراع 18 ماه پس از فایلینگ اولیه اظهارنامه ملی اختراع تحت عنوان اختراع منتشر شده قابل دسترسی است.

در شرکت خلاق رویان جوان (ثبت خلاق) اینگونه است که:

شرکت الف تولید کننده نوع جدیدی از کمک فنر خودروهای سواری خواستار ایجاد محافظت قوی برای نوآوری دست یافته شد.
این شرکت فعالیت خود را در ایران آغاز می نماید و قصد صادرات به چند کشور را دارد.
پلان ثبت خلاق برای حفظ حقوق دانش فنی این شرکت به شرح زیر می باشد:

• جستجو قابلیت ثبت اختراع Patentability با استفاده از توضیح مختصر ایده
• فایلینگ اولیه اظهارنامه اختراع با استفاده از خلاصه ایده و نقشه آن در ایران در کمتر از یک هفته
• تدوین مستندات پیوست اظهارنامه اختراع
• تعیین حدود دقیق اختراع با استفاده از نوشتن ادعاهای قوی حداکثر پیش از 40 روز
• فایلینگ اظهارنامه بین المللی اختراع PCT 10 ماه پس از فایلینگ اولیه اظهارنامه ملی اختراع
• ثبت اختراع در کشورهای مدنظر پیش از صادرات محصول حداکثر 30 ماه پس از فایلینگ اولیه اظهارنامه ملی اختراع

فواید ثبت اظهارنامه بین المللی اختراع PCT

• جلوگیری از ثبت اختراع (پتنت) شما به در سایر کشورهای جهان
• ثبت آسانتر و سریعتر اختراع در سایر کشورها
• افزایش زمان حق تقدم از ۱۲ ماه به 30 ماه.
• ایجاد یک سند قوی برای حفظ حقوق اختراع در پروسه انتقال فناوری و یا شرکت در نمایشگاه ها
• دریافت نتیجه ی جستجوی بین المللی توسط ادارات دیگر کشورها
• انتشار اختراع به زبان های دیگر در پایگاه های بین المللی نظیر: PATENTSCOPE، ESPACENET، GOOGLE PATENT، LENS
• تبلیغات رایگاه مادام العمر
• ایجاد یک سند ارجاع قوی در رزومه کاری و علمی